Gdy sztuka zaczyna zadawać pytania o sens

Są takie obrazy, które nie tyle chcą się podobać, co prowokować do myślenia. Grafiki inspirowane egzystencjalizmem nie są łatwe. Są ciężkie, mroczne, często niepokojące. Ale właśnie w tej nieoczywistości tkwi ich siła.

Egzystencjalizm jako nurt filozoficzny zaczął rozkwitać w Europie w XX wieku – szczególnie po II wojnie światowej, kiedy świat na nowo próbował zrozumieć, czym jest istnienie, wolność i samotność. Jean-Paul Sartre czy Simone de Beauvoir nie pisali o szczęściu. Mówili raczej o absurdzie, o ludzkim zagubieniu, o tym, że musimy znaleźć sens w świecie, który nie daje gotowych odpowiedzi.

Sztuka egzystencjalna oddycha tymi samymi pytaniami. A kiedy do gry wchodzi jeszcze temat erotyki – robi się naprawdę intensywnie.

Erotyka bez retuszu, blisko cienia

Wyobraź sobie grafikę, w której dwoje ludzi leży obok siebie – nadzy, ale nie zmysłowi w hollywoodzkim sensie. Cienie są głębokie, światło ledwie muska skórę, a emocje są napięte do granic. Nie ma tu miejsca na plastikowy glamour. Jest napięcie. Jest prawda. Jest niepokój.

W takich grafikach seksualność nie jest tylko fizyczną grą. To raczej pytanie: „Czy bliskość z drugim człowiekiem może nas uratować przed samotnością?” I często odpowiedź brzmi: nie do końca.

Bo nawet w najintymniejszych chwilach, według egzystencjalistów, pozostajemy osobno. Seks może być ucieczką od pustki – ale równie dobrze może ją jeszcze mocniej uwypuklić.

Dlaczego ciemne kolory tak mocno działają?

Czerń. Szarości. Głęboka czerwień. To nie przypadek, że właśnie te barwy dominują w grafikach egzystencjalnych. Nie są tylko kwestią estetyki. One coś mówią.

Czerń często symbolizuje pustkę, koniec, nicość. Czerwień to nie tylko namiętność – może też być bólem, rozdarciem. Szarość? To stan zawieszenia. Życie pomiędzy. Bez konkretu. Bez jasnych odpowiedzi.

Światło i cień w tych grafikach przypominają trochę techniki mistrzów renesansu, ale zamiast piękna, podkreślają coś bardziej kruchego – tymczasowość i delikatność ludzkiego ciała i emocji.

Nagość, która nie ma nic wspólnego z erotyką z magazynów

W egzystencjalistycznym spojrzeniu nagość to nie manifest seksualności. To raczej obnażenie człowieka do kości. Dosłownie i w przenośni.

Ciało na tych grafikach bywa zmęczone, szczere, pozbawione filtrów. Nie chodzi o to, żeby było piękne. Ma być prawdziwe. Bo to właśnie prawda – nawet ta niewygodna – interesuje artystę najbardziej.

Często można mieć wrażenie, że patrzymy na ciało nie jako obiekt pożądania, ale jako nośnik emocji. Strachu. Pożądania. Samotności. Tęsknoty. I wszystko to jest równie ważne, jak linie czy proporcje.

Sartre, de Beauvoir i filozofia cielesności

Za tymi obrazami często stoi konkretna myśl. Jean-Paul Sartre pisał o wolności jako ciężarze – człowiek musi ciągle wybierać, a każda decyzja niesie konsekwencje. Seksualność? To jeden z wyborów, który może być piękną chwilą lub kolejnym potwierdzeniem, że nie potrafimy naprawdę się spotkać.

Simone de Beauvoir podchodziła do tematu jeszcze głębiej. W „Drugiej płci” pokazała, jak bardzo kobieca seksualność jest kształtowana przez społeczeństwo – oczekiwania, stereotypy, normy. A przecież kobieta też ma swoje pragnienia, sprzeczności i momenty buntu. I właśnie takie kobiety pojawiają się w grafikach inspirowanych jej myśleniem – pełne emocji, a nie perfekcji.

Egzystencjalna erotyka nie jest dla każdego. I dobrze.

W czasach, kiedy na Instagramie i TikToku królują wyretuszowane ciała, grafiki egzystencjalistów są jak kubeł zimnej wody. Są niewygodne. Trudne. Ale przez to bardziej ludzkie.

Nie pokazują seksu jako reklamy perfum. Raczej jako pytanie o to, czego naprawdę szukamy, kiedy szukamy bliskości. I co się dzieje, kiedy zamiast odpowiedzi dostajemy tylko więcej pytań.

To nie erotyka na pokaz. To erotyka jako lustro – czasem pęknięte, ale zawsze szczere.

Artyści, którzy dotknęli mroku

Hans Bellmer – twórca przerażających, a jednocześnie fascynujących lalek, które balansują na granicy erotyki i grozy. Pokazują ciało jako coś nie do końca oswojonego. Coś, co może przerazić, nawet jeśli kusi.

Francis Bacon – jego obrazy są brutalne, pełne deformacji, bólu, ale też… cielesnej prawdy. Pokazuje seksualność jako coś dzikiego, niekontrolowanego, niekiedy wręcz odrażającego. I właśnie przez to – prawdziwego.

Egon Schiele – choć tworzył wcześniej, jego akty są niezwykle emocjonalne. Widać w nich nie tyle erotyzm, co napięcie. Pragnienie, które nie daje ukojenia. Tęsknota, która boli.

Seks jako forma buntu

Egzystencjalistyczna sztuka często buntuje się przeciwko temu, co narzucone. Normom. Maskom. Społecznym rolom. Seksualność, pokazywana bez filtrów, staje się gestem odwagi.

Nie ma tu miejsca na konwenanse. Jest za to miejsce na pytanie: kim jestem naprawdę, kiedy zrzucę z siebie wszystko – dosłownie i symbolicznie?

Taka erotyka nie zawsze jest piękna. Czasem jest trudna. Ale właśnie dzięki temu może być autentyczna. A autentyczność to coś, czego w dzisiejszym świecie naprawdę nam brakuje.

Czy dzisiaj wciąż potrzebujemy takiej sztuki?

Można pomyśleć, że w zalewie erotyki w internecie, grafik z nagością i seriali z pikantnymi scenami, sztuka egzystencjalna to już przeżytek. A jednak coś w niej przyciąga.

Bo nie chodzi tylko o ciało. Chodzi o emocje. O to, co dzieje się pod skórą. I o to, że czasem sztuka nie powinna być „ładna”. Powinna być prawdziwa.

Dlatego ciemne, niepokojące grafiki egzystencjalistów wciąż mają coś do powiedzenia. Zwłaszcza dzisiaj – kiedy tak łatwo się zagubić w powierzchowności.